Ο θεσμός του αποκλεισμού του εταίρου στις προσωπικές εταιρείες. Προυποθέσεις αποκλεισμού εταίρου, διαδικασία και έννομα αποτελέσματα.

Ο θεσμός του αποκλεισμού του εταίρου στις προσωπικές εταιρείες. Προυποθέσεις αποκλεισμού εταίρου, διαδικασία και έννομα αποτελέσματα.

Ο αποκλεισμός του εταίρου θεωρείται βαρύτατη επέµβαση στην εταιρική σχέση, υπό την έννοια ότι οδηγεί στην αναίρεση της εσωτερικής εταιρικής σχέσης του εταίρου με το νομικό πρόσωπο της εταιρίας, στην κατάργηση του εταιρικού δεσµού του εταίρου με την εταιρία. Στοχεύει την άρση της διατάραξης της εταιρικής σχέσης, την αποφυγή της διάλυσης της επιχείρησης και τη συνέχισή της, χωρίς φιλονικίες. Εντάσσεται στην ακούσια έξοδο του εταίρου από την εταιρία, αποτελεί την αναγκαστική αποχώρηση του εταίρου από την εταιρία, χωρίς τη θέληση του, με πρωτοβουλία των άλλων εταίρων. Δηλώνει την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας του εταίρου και την ποσοστιαία απώλεια της περιουσιακής συμµετοχής του στην εταιρία, με συνέπεια την τροποποίηση της εταιρικής σύµβασης. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρ. 263 Ν 4072/2012 οι εταίροι αν υπάρξει σπουδαίος λόγος αποκλεισµού εταίρου μπορούν αντί της δικαστικής λύσης της εταιρίας να ζητήσουν από το δικαστήριο να διαταχθεί ο αποκλεισμός του εταίρου και εφόσον πρόκειται για τριμελή εταιρία ή ακόµη και διµελή . Σκοπός της σχετικής διάταξης είναι η προστασία των λοιπών εταίρων και η διατήρηση της επιχείρησης. Η διάταξη έχει διττό περιεχόµενο, ήτοι περιέχει παράλληλα κανόνα ουσιαστικού και δικονοµικού δικαίου.

Ο αποκλεισμός του εταίρου στο ουσιαστικό δίκαιο

Το άρθρο 263 του Ν. 4072/2012 ορίζει ότι αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας σύµφωνα µε την περίπτωση 6 της παρ. 1 του άρ. 259 το µονοµελές πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων (με ομόφωνη απόφαση των λοιπών εταίρων) η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (ΚΠολΔ 739 επ.), αντί της λύσης της εταιρείας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου. Με τη νέα διάταξη ο αποκλεισμός του εταίρου απαιτεί διαπλαστική αίτηση-αγωγή των υπολοίπων εταίρων και είναι αποκλεισμός με δικαστική διαπλαστική απόφαση της εκούσιας δικαιοδοσίας. Οι λοιποί συνεταίροι (όχι ένας συνεταίρος) μπορούν να αιτούνται τον αποκλεισμό του εταίρου λόγω παραβίασης εταιρικής υποχρέωσης και ύπαρξης σπουδαίου λόγου. Σε περίπτωση που δε γίνει δεκτό το αίτημα για αποκλεισμό του εταίρου µε το δικόγραφο, µπορεί να ζητείται µε επικουρικό αίτημα από το δικαστήριο η δικαστική λύση της εταιρίας.

Η διάταξη του άρθ. 263 Ν 4072/2012 εφαρµόζεται τόσο στις προσωπικές εµπορικές εταιρίες ορισμένου χρόνου όσο και στις αορίστου και ο αποκλεισµός του εταίρου συντελείται με την άσκηση διαπλαστικής αγωγής. Αμφισβήτηση υπάρχει αν εφαρµόζεται και στην αδημοσίευτη-ελαττωµατική εταιρία, αν δηλαδή μπορεί να εγείρεται αγωγή αποκλεισμού κατ΄ενός εταίρου. Κατά την κρατούσα άποψη, η απάντηση θα πρέπει να είναι θετική. Ζήτηµα γεννάται και όσον αφορά το αν µπορεί να ασκηθεί αίτημα αποκλεισμού εταίρου μόνο κατά την παραγωγική λειτουργία της εταιρίας ή, και κατά το στάδιο της εκκαθάρισης. Κατά µία άποψη το δεύτερο θα πρέπει να γίνει δεκτό, με το σκεπτικό ότι κατά το στάδιο της εκκαθάρισης, που συνήθως διαρκεί για μεγάλο διάστηµα, είναι πιθανόν να υπάρξει ανάγκη αποκλεισμού ενός εταίρου, αν π.χ. ο εταίρος παρεµποδίζει ή δυσχεραίνει τις εργασίες της εκκαθάρισης. Η νομολογία έχει ταχθεί και µε την αντίθετη άποψη, ότι, δηλαδή, ο αποκλεισμός εταίρου κατά το στάδιο της εκκαθάρισης δεν πρέπει να γίνεται δεκτός, λόγω της καταχρηστικότητας της σχετικής περί αποκλεισµού αίτησης, είτε λόγω έμμεσης απαγόρευσης εκ του νόμου (με βάση την ερµηνεία των αρ.259 και 263 Ν.4072/2012 και Αρ.771 Ακ).

Οι προυποθέσεις αποκλεισµού του εταίρου

Οι τοπικές προυποθέσεις αποκλεισμού του εταίρου από την εταιρία είναι οι ακόλουθες:

(α) Περιστατικά που να δικαιολογούν τη λύση της εταιρίας,

(β) η συνδρομή σπουδαίου λόγου, η οποία δεν αναφέρεται ρητά, αλλά προκύπτει από τη διάταξη του άρθ. 259 & 1 δ’ Ν 4072/2012

(γ) απόφαση ομόφωνη όλων των εταίρων (εννοείται δύο τουλάχιστον εταίροι και όχι ένας συνεταίρος, εκτός αν πρόκειται για διµελή οµόρρυθµη εταιρία),

(δ) υπαιτιότητα του εταίρου δεν απαιτείται, εκτός αν την προβλέπει η εταιρική σύµβαση,

(ε) να µην έχει γίνει καταγγελία της εταιρίας (σε περίπτωση που την δυνατότητα καταγγελίας έχει εισάγει η εταιρική σύμβαση). Αν συντρέξει τέτοια εξαιρετική περίπτωση (καταγγελία της εταιρίας) η αίτηση αποκλεισµού θα απορριφθεί ως νόμω αβάσιμη, εκτός αν η έγερση της αγωγής εκληφθεί ως παραίτηση από την καταγγελία,

(στ) διαπλαστική τελεσίδικη απόφαση (ΚΠολΔ 761 -766).

Άλλες προύποθέσεις για τον αποκλεισµό του εταίρου είναι: να έχει υποβληθεί αίτηση εκ μέρους όλων των υπολοίπων εταίρων στο αρμόδιο δικαστήριο περί αποκλεισµού τού συνεταίρου τους, η έκδοση οριστικής, τουλάχιστον, δικαστικής απόφασης περί αποκλεισμού τού εταίρου και χωρίς διάταξη περί αναστολής της ισχύος και της εκτελέσεώς της (αρ.763 ΚπολΔ) και η ύπαρξη έστω και διμελούς εταιρίας, επειδή και αν ακόμη, μετά τον αποκλεισµό, παραµείνει η εταιρία µε έναν εταίρο (µονοπρόσωπη εταιρία), θα μπορέσει να αποφύγει τη λύση, αν εντός τεσσάρων μηνών εισέλθει σε αυτήν νέος εταίρος (αρ.267 Ν.4072/2012). Από τα παραπάνω συνάγεται ότι, µέχρι το χρόνο τελεσιδικίας της δικαστικής απόφασης, ο αποκλειόµενος εταίρος µπορεί να ασκεί τα δικαιώματά του. Το γεγονός αυτό µπορεί να αποφευχθεί, αν µε τη διαδικασία των ασφαλιστικών µέτρων απαγορευθεί σε αυτόν η άσκηση των εν λόγω δικαιωµάτων του μέχρι την τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης.

Όσον αφορά την υπαιτιότητα του αποκλειόµενου εταίρου, ο νέος νόµος δεν αξιώνει την ύπαρξή της κατά την παραβίαση των υποχρεώσεών του. Εάν ο υπό αποκλεισµόν εταίρος αποδείξει ότι δε συντρέχει στο πρόσωπό του σπουδαίος λόγος, τότε το νέο άρθρο δε µπορεί να τύχει εφαρμογής. Ο σπουδαίος λόγος θα πρέπει να αφορά περιστατικό που να δικαιολογεί τη λύση της εταιρίας, δηλαδή βαριά παραβίαση των εταιρικών υποχρεώσεων του υπό αποκλεισμόν εταίρου (π.χ μη καταβολή από τον εταίρο της εισφοράς του), ή οι βιαίες διαφωνίες των συνεταίρων, ή η μη κάλυψη σημαντικών υποχρεώσεων της εταιρίας.

Ακόµη, η δυσμενής κατάσταση των εταιρικών υποθέσεων και η μη παραγµατοποίηση κερδών, η διενέργεια ανταγωνιστικών πράξεων προς την εταιρία, η χρησιμοποίηση εταιρικών χρηµάτων για ατοµικούς σκοπούς, οι ανακριβείς πληροφορίες για την κατάσταση της εταιρίας από συνεταίρο, που κλονίζουν την εµπιστοσύνη των λοιπών εταίρων προς αυτόν, η αμέλεια ή ο δόλος ή οι υπεξαιρέσεις κατά τη διαχείριση εταιρικών υποθέσεων. Επιπλέον, η συνέχιση της εταιρίας µε τον υπό αποκλεισµό εταίρο, λόγω της ( υπαίτιας ή µη ) συµπεριφοράς του να είναι δυσβάστακτη για τους άλλους εταίρους, ώστε να κινδυνεύει η ομαλή λειτουργία της εταιρίας ή η υπόστασή της.

Ειδικότερα, ο λόγος αποκλεισμού για να λαµβάνεται υπ’όψιν θα πρέπει να είναι όχι μόνο σπουδαίος, αλλά και αντικειµενικός, ώστε η παραμονή του εταίρου στην εταιρία να είναι πέραν των ορίων της καλής πίστης. Να αναφέρεται στο πρόσωπο του υπό αποκλεισµόν εταίρου, να έχει βαρύνουσα σημασία για την εταιρική σχέση, και να συνιστά βαριά προσβολή του εταιρικού σκοπού (π.χ ανικανότητα διαχείρισης ή προώθησης του εταιρικού σκοπού) . Να καθιστά αφόρητη για τους συνεταίρους τη συνέχιση της συνεργασίας. Ο σπουδαίος λόγος πρέπει να υπάρχει τόσο κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισµού, όσο και κατά το χρόνο συζήτησής της. Μάλιστα, σε καμία περίπτωση δε µπορεί να συµφωνηθεί δικαίωμα αποκλεισµού του εταίρου χωρίς σπουδαίο λόγο, ή, αντιθέτως, αδυναμία αποκλεισμού του παρά την ύπαρξη σπουδαίου λόγου, επειδή τα εν λόγω θέµατα διέπει η καλή πίστη και ο νόμος. Επειδή το µέτρο του αποκλεισμού του εταίρου είναι επαχθές, το δικαστήριο θα πρέπει να εξετάζει αν υπάρχει ηπιότερος τρόπος διευθέτησης των εταιρικών σχέσεων και να εφαρµόζει τις θεμελιώδεις αρχές του δικαίου και αυτές του εταιρικού δικαίου. Θα πρέπει, δηλαδή, να εξετάζεται αν υπάρχει άλλη διέξοδος εντός των ορίων της καλής πίστης και κατ΄απαίτηση της αρχής της αναλογικότητας, που είναι συνυφασµένη με τη συνέχιση της επιχείρησης.

Η διάταξη του άρθ. 263 Ν 4072/2012 είναι ενδοτικού δικαίου. Έτσι η εταιρική σύμβαση µπορεί να δυσκολέψει το δικαίωµα αποκλεισµού και μάλιστα χωρίς να θέσει προύποθέσεις, δηλαδή να το περιορίσει ή ακόμη και να το ακυρώσει . Σ΄ αυτή την περίπτωση μένει μόνο η λύση της εταιρίας ή η εκούσια έξοδος του εταίρου λόγω σπουδαίου λόγου. Η εταιρική σύµβαση µπορεί να θεωρήσει π.χ ορισµένες συµπεριφορές ή συµβάντα ως σπουδαίους λόγους αποκλεισμού ή να προβλέπει για τον αποκλεισμό ένα προέλεγχο από τη συνέλευση των εταίρων. Αντίστροφα, η εταιρική σύμβαση μπορεί να διευκολύνει τον αποκλεισµό του εταίρου και να προσδιορίσει µε σαφήνεια τους δυνατούς σπουδαίους λόγους αποκλεισµού. Τέτοιοι απόλυτοι λόγοι αποκλεισµού είναι π.χ. ηλικιακοί περιορισµοί, τερματισµός της συνεργασίας κ.ά. Η εταιρική σύµβαση µπορεί να αποκλίνει από την εκ του νόµου διαδικασία αποκλεισµού (λόγω του ενδοτικού χαρακτήρα της διάταξης, όπως προαναφέρθηκε) και να ορίζει ότι ο αποκλεισμός των εταίρων θα γίνεται π.χ µε πλειοψηφική αντί ομόφωνη απόφαση των λοιπών εταίρων.

Επιπλέον, οι διευκολύνσεις µπορεί να περιέχουν πλειοψηφική απόφαση για την άσκηση αναγνωριστικής αγωγής αποκλεισµού του εταίρου αντί της διαπλαστικής αγωγής αποκλεισμού. Όρια στον αποκλεισµό του εταίρου θέτουν οι θεμελιώδεις γενικές αρχές, όπως η αρχή των χρηστών ηθών και ειδικά οι αρχές του εταιρικού δικαίου, όπως η αρχή της υποχρέωσης πίστης των εταίρων.

Τέλος, για να έχει η αποχώρηση του εταίρου αποτελέσµατα για τους καλόπιστους τρίτους, πρέπει να ακολουθήσει τροποποίηση του καταστατικού και τήρηση των προβλεπόµενων στο νόµο διατυπώσεων δηµοσιότητας. Η εν λόγω δημοσίευση είναι και προς το συµφέρον της εταιρίας, διότι, αν δεν υπάρξει δηµοσίευση του τροποποιημένου καταστατικού, στο οποίο να αναφέρεται ο αποκλεισμός-έξοδος του εταίρου, τότε αυτός έχει τη δυνατότητα να συνεχίσει να εκπροσωπεί την εταιρία απέναντι στους τρίτους. Η εν λόγω καταχώρηση συµφέρει, όµως, και τον ίδιο τον αποκλειόµενο εταίρο, αφού από την ηµερομηνία καταχώρησης αρχίζει να υπολογίζεται και η πενταετής παραγραφή των απαιτήσεων των εταιρικών πιστωτών εναντίον του, βάσει του αρ.269 Ν.4072/2012.

Η ευθύνη του αποκλεισµένου εταίρου για τα χρέη

Ο αποκλεισµένος εταίρος ευθύνεται και ατοµικά ως συνοφειλέτης σε ολόκληρο έναντι των δανειστών της εταιρίας. Η ευθύνη του αποκλεισμένου εταίρου θεµελιώνεται στο άρ. 249, 271, 284 Ν. 4072/2012 και στην ΑΚ 479. Ειδικά, ο αποκλεισμένος εταίρος εξακολουθεί να ευθύνεται έναντι των εταιρικών δανειστών για τα χρέη που είχαν γεννηθεί µέχρι την αποχώρησή του (παλιά χρέη) και συγχρόνως οι υπόλοιποι εταίροι συνευθύνονται και για το ποσοστό των χρεών, που αναλογούν στη µερίδα του εταίρου που αποχώρησε. Το εταιρικό χρέος μεταβαίνει στους υπόλοιπους εταίρους, υπό την έννοια της καθολικής διαδοχής δικαιωμάτων και µαζί με αυτούς ευθύνεται και ο αποκλεισμένος εταίρος. Αντίθετη συµφωνία είναι έναντι των τρίτων ανενεργή.

Η απεριόριστη και σε ολόκληρο ευθύνη των εταίρων δεν παύει µε τον αποκλεισµό του εταίρου, αφού η εταιρία συνεχίζεται µεταξύ των υπολοίπων εταίρων και εξακολουθούν οι εργασίες της εταιρικής επιχείρησης. Ακόµη αν κατά τον αποκλεισμό υπήρξαν εκκρεµείς εργασίες της εταιρίας, ο αποκλεισθείς εταίρος θα ευθύνεται και γι΄αυτές μετά τον αποκλεισµό του. Ακόµη, αυτός ευθύνεται για τα χρέη από µακροπρόθεσµες συµβάσεις και από διαρκείς ενοχικές σχέσεις. Αν η εταιρική περιουσία δεν επαρκεί για την κάλυψη των χρεών της εταιρείας, υποχρεώνεται να τα καλύψει κατά το λόγο της συµμετοχής του στις ζημίες (άρθ. 264 & 3 Ν 4072/2012). Προφανώς, ο αποκλεισµένος εταίρος δεν ευθύνεται για τα νέα, μετεγενέστερα δημιουργούµενα χρέη της επιχείρησης. Αν όµως ο αποκλεισµός του εταίρου δε δηµοσιεύθηκε, τότε ευθύνεται ο εταίρος και για τα νέα χρέη της εταιρίας.

Η νομιμοποίηση διαδίκου στη δίκη αποκλεισμού του εταίρου

Αμφισβητσύμενο είναι το ζήτηµα ποιά πρόσωπα νοµιμοποιούνται ενεργητικά να διεξάγουν τη δίκη αποκλεισμού του εταίρου, οι εταίροι ή το νομικό πρόσωπο της εταιρίας. Αν δηλαδή µπορούν να ενεργήσουν δικονομικό όλοι από κοινού οι λοιποί εταίροι, ως αναγκαστικοί ομόδικοι, ή η εταιρία μέσω των εκπροσωπευτικών οργάνων της. Με άλλα λόγια , ερωτάται ποιοί είναι διάδικοι στη δίκη αποκλεισµού του εταίρου;

Ο νοµοθέτης ρύθµισε τον αποκλεισμό του εταίρου να υπάγεται στις ρυθµίσεις της ελαστικής διαδικασίας της εκούσιας δικαιοδοσίας. Υπό την έννοια ότι ο δικαστής έχει την εξουσία να προσαρµόζει τη διαδικασία στις ανάγκες και στις ιδιόρρυθµίες της δικαζόµενης υπόθεσης (π.χ. εφαρµογή ή μη διατάξεων της αµφισβητούµενης δικαιοδοσίας) κάτι που είναι αδιανόητο στις διαγνωστικές δίκες της αµφισβητούµενης δικαιοδοσίας. Η ελαστική αυτή διαδικασία βρίσκεται στο µεταίχµιο μεταξύ δικαιοδοτικής και διοικητικής λειτουργίας. Η έννοια των διαδίκων στην εκούσια δικαιοδοσία είναι ευρύτερη απ’ότι στην αµφισβητούμενη δικαιοδοσία. Τα πρόσωπα που είναι ενδιαφερόμενοι στην εκούσια δικαιοδοσία αποκτούν την ιδιότητα του διαδίκου είτε µε το να διατάξει ο δικαστής την κλήτευση του ενδιαφεροµένου προσώπου (ΚΠολΔ 748) είτε µε το να προσεπικαλεσθεί ο ενδιαφερόμενος (ΚΠολΔ 753) είτε ακόμη και με το να ασκήσει ο ενδιαφερόµενος πρόσθετη ή κυρία παρέμβαση (ΚΠολΔ 752) είτε µε την άσκηση τριτανακοπής.

Εξάλλου,ο εισαγγελέας πρωτοδικών της περιφέρειας του δικαστηρίου έχει αυτοδικαίως την ιδιότητα του διαδίκου. Συγκεκριμένα στην εκούσια δικαιοδοσία δεν έχει σηµασία ποιά πρόσωπα ενδεχοµένως ερίζουν αλλά ποιά θα θιγούν από τα ρυθμιστικά µέτρα που θα διαταχθούν. Γι’αυτό αντί για τα υποκείμενα µιάς ουσιαστικής έννοµης σχέσης μετέχουν στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας όλα τα πρόσωπα που είναι «ενδιαφερόµενοι» (άρα εταίροι και εταιρία) σχετικά με τη ρύθµιση που πρόκειται να διαταχθεί. Στην εκούσια δικαιοδοσία υπάρχει ευρύτητα της έννοιας των διαδίκων. Οι υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας έχουν δύο αντικείμενα, τα οποία αναφέρονται αφενός μεν στη δικονοµική αξίωση παροχής ένδικης προστασίας και στο παραδεκτό της αίτησης, αφετέρου δε στη δημοσίου δικαίου αξίωση του διαδίκου κατά της πολιτείας, όπως προβεί στην αιτούμενη διάπλαση. Όµως, από τις υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας λείπει η αυθεντική διάγνωση ιδιωτικών δικαιωµάτων και η δεσµευτική διάγνωση µε δύναμη ουσιαστικού δεδικασμένου. Οι αποφάσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας δηµιουργούν περιορισµένο δεδικασμένο.

Αποκλεισμός του εταίρου με τη διαδικασία των ασφαλιστικών µέτρων (ΚΠολΔ 683-703) ή με το ρυθμιστικό μέτρο της προσωρινής διαταγής της εκουσίας διαδικασίας (ΚΠολΔ 781).

Μη νόμιµη είναι η αίτηση με περιεχόμενο να διαταχθεί ο αποκλεισµός του εταίρου ως ασφαλιστικό μέτρο. Γίνεται δεκτό ότι δεν µπορεί να διαταχθεί ο αποκλεισµός του εταίρου ως ασφαλιστικό μέτρο κατά την ειδική διαδικασία των άρθ. 683 – 703 ΚΠολΔ. Αντίθετη άποψη περί προσωρινού αποκλεισµού του εταίρου θα επέφερε μη αναστρέψιµες συνέπειες σε βάρος του, γιατί η ενδεχόμενη απομάκρυνση του εταίρου από την εταιρία θα δημιουργούσε µια κατάσταση που είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να αποτραπεί αζηµίως, αν στη συνέχεια απορριφθεί η αγωγή αποκλεισµού. Είναι, ωστόσο, νόμιµη η διάταξη ασφαλιστικών μέτρων που απαγορεύει την είσοδο του εταίρου στους χώρους της επιχείρησης και την παροχή πληροφοριών σχετικά µε στοιχεία της εταιρικής ζωής και της εταιρικής λογιστικής. Η δυνατότητα, λοιπόν, αποκλεισμού ενός εταίρου είναι µια δυνατότητα που παρέχεται ρητά από το νόµο, προκειμένου να αποφευχθεί η λύση της και να διασωθεί η εταιρία. Όπως προκύπτει από ρητή διάταξη του Ν.4072/12, αντί της λύσεως της εταιρίας, προβλέπεται πλεόν αυτόµατη αναγκαστική έξοδος εταίρου, όταν συμβούν στο πρόσωπό του τα προβλεπόμενα στο νόµο γεγονότα του θανάτου, της πτώχευσης και της υποβολής σε δικαστική συµπαράσταση, εφόσον, βέβαια, στο καταστατικό δεν προβλέπεται κάτι άλλο (βλ. αρ.260 Ν.4072/2012). Έξοδος του εταίρου από την εταιρία επέρχεται, ακόµη, κατόπιν δικαστικής απόφασης, που προκλήθηκε από ατομικό δανειστή του. (αρ.262 Ν.4072/2012).

Έξοδος εταίρου λόγω διώξεως από ατοµικό δανειστή του

Μέχρι την ψήφιση του Ν. 4072/2012, ο ατοµικός δανειστής ενός οµόρρυθµου εταίρου δεν είχε τη δυνατότητα να ρευστοποιήσει την αξία της εταιρικής συμμετοχής του εταίρου οφειλέτη του, καθώς η ομόρρυθµη εταιρία είναι κλειστή προσωπική εταιρία, λόγω του προσωποπαγούς χαρακτήρα της, με συνέπεια η εταιρική συμµετοχή να ανήκει στα περιουσιακά στοιχεία που εξαιρούνται της κατάσχεσης (αρ.982 παρ.2 στοιχ.β΄ ΚπολΔ). Το ακατάσχετο, λοιπόν, της εταιρικής συμµετοχής εµποδίζει την είσοδο τρίτων στην εταιρία, μέσω της αναγκαστικής εκτέλεσης, χωρίς τη σοναίνεση των εταίρων. Έτσι, η μόνη δυνατότητα που είχε ο ατοµικός δανειστής του εταίρου ήταν να κατάσχει τις απαιτήσεις του οφειλέτη του στα κέρδη της εταιρίας και στο προϊόν της εκκαθάρισης.

Το κενό αυτό ήρθε να καλύψει η νέα ρύθµιση του αρ.262 Ν.4072/12. Σύµφωνα µε τη διάταξη αυτή, κατά το πρότυπο του γερμανικού δικαίου, εφόσον έχει προηγηθεί αναγκαστική εκτέλεση κατά της περιουσίας του εταίρου οφειλέτη και αυτή αποβεί άκαρπη, ο δανειστής δικαιούται, με αίτησή του προς το δικαστήριο, να ζητήσει την έξοδο του εν λόγω εταίρου από την εταιρία, και τον καθορισμό της αξίας της συµμετοχής του, προκειμένου να την κατάσχει ως απαίτηση στα χέρια της εταιρίας, ως τρίτης. Ο δανειστής, δηλαδή, με τον τρόπο αυτό επισπεύδει παράλληλα (αυτοτελώς ή με το ίδιο δικόγραφο) αναγκαστική εκτέλεση στα χέρια της εταιρίας, ως τρίτης, της αξίας της εταιρικής συμµετοχής, που αυτή (= η εταιρία) θα οφείλει να καταβάλει στον εξερχόμενο εταίρο.

Ο νόµος δίνει το δικαίωμα πρόκλησης της εξόδου του εταίρου µόνο στους ατοµικούς του δανειστές. Ο εταιρικός δανειστής, δηλαδή ο δανειστής που έχει το δικαίωμα να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση κατά της περιουσίας του νομικού προσώπου της εταιρίας, δεν έχει αυτό το δικαίωµα, ακόµα και όταν ο εταίρος ευθύνεται απέναντί του, π.χ λόγω της εις ολόκληρον ευθύνης του (αρ.249 παρ.1, 258 παρ.3) ή της ευθύνης του ως ετερόρρυθµος εταίρος (αρ.279 παρ.1,2). Σε περίπτωση που το δικαίωμα αυτό ασκείται από περισσότερους δανειστές, για την ικανοποίησή τους ισχύει η αρχή της πρόληψης. Το δικαίωµα αυτό έχουν και οι δανειστές αποβιώσαντος εταίρου κατά των κληρονόµων του, οι οποίοι απέκτησαν, λόγω κληρονοµικής διαδοχής, την εταιρική του συµµετοχή (αρ.265 παρ.1). Η διάταξη υπηρετεί το συµφέρον του δανειστή. Δεν είναι δυνατόν, εποµένως, να προβλεφθούν όροι στο καταστατικό που να δυσχεραίνουν ή να περιορίζουν την άσκηση του δικαιώματος του δανειστή. Οι όροι, ωστόσο, της εταιρικής σύµβασης, που προβλέπουν την καταβολή μειωµένης της αξίας της εταιρικής συµµετοχής, είναι ισχυροί έναντι των δανειστών του εξερχόµενου εταίρου, κατά τον ίδιο τρόπο που είναι ισχυροί και για τον ίδιο τον εταίρο, καθώς έχουν τα ίδια δικαιώµα µε τον οφειλέτη τους, εκτός αν συντρέχει περίπτωση καταδολίευσης δανειστών (ΑΚ 939). Η αίτηση εξόδου εκδικάζεται από το ειρηνοδικείο της έδρας της εταιρίας (πλέον, από 1.3.2013, σύµφωνα με τις διατάξεις των αρ.3 και4 ΕισΝΚΠολΔ, όπως ισχύει, και αρ.1 περ.α΄ Ν.4077/2012) κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.

Αποκλεισμός εταίρου στη διµελή ΟΕ υπό τον ν. 4072/2012

Ο ν. 4072/2012 (άρθρα 249 έως 294) εγκαινίασε µια νέα ιστορική περίοδο για το δίκαιο των προσωπικών εµπορικών εταιριών. Σε επίπεδο δικαιοπολιτικό το νέο δίκαιο, διαπνεόµενο από την «αρχή της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης», απομακρύνθηκε από τη µάλλον στατική θεώρηση της εταιρίας από τη σκοπιά του αστικού δικαίου ως σύµβασης, προς τη δυναµική θεώρησή της από τη σκοπιά του λειτουργικού προορισµού της ως φορέα εµπορικής επιχείρησης. Σε επίπεδο νομοτεχνικό η ελλιπής νομοθετική ρύθµιση από τις ελάχιστες διατάξεις του ΕμπΝ και συμπληρωµατικά από τις αµφισβητουμένης προσφορότητας διατάξεις του ΑΚ για την αστική εταιρία, αντικταστάθηκε από ένα νέο πλέγµα διατάξεων που αξιώνει δάφνες ρυθµιστικής πληρότητας και πρακτικής αποτελεσματικότητας. Το νέο δίκαιο ήδη από την εισαγωγή του τυγχάνει ακατάπαυτης νομολογιακής επεξεργασίας. Μάλιστα μάλλον όλες οι µέχρι σήμερα δηµοσιευμένες δικαστικές αποφάσεις καταπιάνονται µε διαφορές που ανακύπτουν στο εξαιρετικά ενδιαφέρον και συχνά συγκρουσιακό ενδοεταιρικό περιβάλλον. Με τέτοιες διαφορές καταπιάνονται και οι ΜΕφΑΘ 7196/2014 και ΜΠρΧαλκιδ 91/2014 . Η ιεραρχικά πρώτη εφετειακή απόφαση εξετάζει τα ζητήματα του αποκλεισµού εταίρου (άρθρο 263), της δικαστικής λύσης της εταιρίας (άρθρο 259 παρ. 1 περ. δ’) και της καταγγελίας της εταιρίας, με βάση όρο του προυπάρχοντος της θέσπισης του ν. 4072/2012 καταστατικού της εταιρίας. Η ιεραρχικά δεύτερη απόφαση του πρωτοδικείου καταπιάνεται με το ζήτηµα του αποκλεισμού εταίρου. Κοινό χαρακτηριστικό των αποφάσεων είναι ότι οι εταιρικές διαφορές που εξετάστηκαν αφορούσαν διμελείς οµόρρυθµες εταιρίες. Στο ζήτημα, όμως, που εξετάζουν αμφότερες, δηλαδή εκείνο του αποκλεισµού εταίρου, λαμβάνουν διαφορετική θέση. Συγκεκριµένα η εφετειακή απόφαση µε εκτενές σκεπτικό εκφράζει τη θέση ότι η διάταξη του άρθρου 263 δεν εφαρµόζεται στη διµελή εταιρία, ενώ η απόφαση του πρωτοδικείου εντελώς ανενδοίαστα δέχεται την εφαρµογή της παραπάνω διάταξης και στη διμελή εταιρία.

Επί της «πρόθεσης ανεύρεσης νέου εταίρου»

Περαιτέρω, σύµφωνα µε την εφετειακή απόφαση, στην αίτηση αποκλεισμού εταίρου διµελούς εταιρίας θα έπρεπε τουλάχιστον να µνηµονεύεται ρητά η πρόθεση ανεύρεσης ενός νέου εταίρου που θα εισέλθει στην εταιρία, ώστε αυτή να συνεχιστεί ως (τουλάχιστον) διµελής. Τούτο δε διότι σε διαφορετική περίπτωση, ενόψει του ότι η τασσόµενη από το άρθρο 267 προθεσµία είναι πολύ σύντομη, η εφαρµογή της διάταξης του άρθρου 263 αντιστρατεύεται την αρχή της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης, επειδή κατ’ αποτέλεσµα µεταθέτει μόνον τη λύση της εταιρίας κατά δύο (πλέον τέσσερις) μήνες σε σχέση µε τη λύση που θα επερχόταν µε εφαρµογή του άρθρου 259 παρ. 1 περ. δ’. Αυτή όµως η ερµηνεία εναντιώνεται στη διάταξη του άρθρου 263 σε συνδυασµό με το άρθρο 267, διότι θέτει ως στοιχείο του πραγματικού της πρώτης τη ρητή µνεία της πρόθεσης ανεύρεσης νέου εταίρου για τη συνέχιση της εταιρίας, την οποία ο νόμος δεν θέτει

Κατ΄ αποτέλεσµα, συνεπώς, προσδίδει στη διάταξη του άρθρου 263 έννοια στενότερη από την πραγματική. Εξάλλου, όπως εκτέθηκε, η πρόθεση ανεύρεσης νέου συνεταίρου και συνέχισης της εταιρίας, δεν είναι ανάγκη να αναφέρεται ρητά, αλλά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι δηλώνεται σιωπηρά από την επιλογή της αίτησης αποκλεισµού εταίρου αντί της αίτησης δικαστικής λύσης της εταιρίας. Σε κάθε δε περίπτωση, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ότι ακόµη και αν τέτοια πρόθεση μνηµονευόταν στο δικόγραφο της αίτησης αποκλεισμού δεν θα είχε καμία αληθινή επιπρόσθετη αξία, διότι το τελικά κρίσιµο ζητούμενο, δηλαδή η είσοδος νέου εταίρου, μάλλον δεν συνιστά πραγματικό γεγονός µε την έννοια του άρθρου 335 του ΚΠολΔ64, αλλά µελλοντικό και αβέβαιο ενδεχόμενο που εκ των πραγµάτων δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείµενο της απαιτούµενης κατ’ αρχήν και στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας πλήρους δικονομικής απόδειξης (άρθρα 347, 741 και 759 του ΚΠολΔ).

Από µια άλλη μάλιστα σκοπιά, θα μπορούσε να επισημανθεί και τούτο: η απαίτηση για ρητή µνεία της πρόθεσης ανεύρεσης νέου εταίρου απάδει και προς τα δεδομένα της επιχειρηµατικής πραγµατικότητας, την οποία οι διατάξεις των άρθρων 263 και 267 τάχθηκαν να ρυθµίσουν. Διότι όπως διδάσκει η κοινή πείρα, όσο εκκρεµούν οι ενδοεταιρικές διαφορές που οδηγούν στην αντιδικία της αίτησης αποκλεισμού και ταράσσουν την ομαλή παραγωγική λειτουργία της εταιρείας, δεν μπορεί εύλογα να προσδοκάται η οριστική συμφωνία με ένα τρίτο προς την εταιρία πρόσωπο που θα εισέλθει σε αυτήν ως εταίρος λαµβάνοντας τη θέση τού υπό αποκλεισµό. Τούτο δε διότι η σχετική αβεβαιότητα θα δημιουργεί εύλογα επιφυλάξεις σε κάθε τρίτον, αν όχι αναφορικά µε την ίδια τη µελλοντική υπόσταση της εταιρίας, τουλάχιστον αναφορικά με τη µελλοντική προσωπική σύνθεσή της και τις υποχρεώσεις που θα αναλάβει εισερχόμενος σε αυτήν, ενόψει και της ευθύνης του έναντι των εταιρικών δανειστών και για τα προύφιστάµενα της εισόδου του εταιρικά χρέη (άρθρο 258 παρ. 3). Κατόπιν όλων των παραπάνω, µπορεί να συµπεράνει κανείς ότι, ο αποκλεισμός εταίρου είναι δυνατός και στη διµελή οµόρρυθµη εταιρία, όπως ακριβώς στην πολυπρόσωπη. Η θέση αυτή αναδεικνύεται ως η µόνη που τελεί σε απόλυτη αρµονία με το γράµμα των άρθρων 263 και 267, όπως αυτό προσήκει να ερµηνεύεται στο σύστηµα και υπό την τελολογία του νέου δικαίου των προσωπικών εµπορικών εταιριών.

Διαβάστε επίσης: Εκούσια αποχώρηση εταίρου από προσωπική εταιρεία και αναγκαστικός αποκλεισμός εταίρου από προσωπική εταιρεία. Διαδικασία, δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Κατάσχεση εταιρικών μεριδίων λόγω προσωπικών οφειλών. Κατάσχεση συμμετοχών σε νομικά πρόσωπα.

Τα είδη των εταιρειών στην Ελλάδα. Διαφορές και πλεονεκτήματα.

Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με την υπόθεσή σας, επικοινωνήστε μαζί μας και εξειδικευμένοι δικηγόροι με εμπειρία, θα αναλάβουν να σας παρέχουν τις κατάλληλες νομικές συμβουλές. Δικηγορικά γραφεία στην Αθήνα και την Καβάλα. Δυνατότητα απομακρυσμένου ραντεβού. Παράσταση σε όλη την Ελλάδα.