Ελληνικά
English
中文 (中国)
БългарскиΓονική μέριμνα και επιμέλεια ανηλίκου τέκνου. Συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη κατοικία. Ορισμός και προυποθέσεις εφαρμογής.
Με το Ν. 4800/2021 (ΦΕΚ Α’ 81/21.05.2021) περί «Μεταρρυθμίσεων αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις», και δη με τα Κεφάλαια Β και Γ αυτού αντικαθίστανται ή τροποποιούνται σειρά διατάξεων του ενδέκατου Κεφαλαίου του Αστικού Κώδικα για τις σχέσεις γονέων και τέκνων και ιδίως για τα θέματα της γονικής μέριμνας των ανηλίκων τέκνων (άρθρα 1510-1541 του Αστικού Κώδικα), ως ίσχυαν ιδίως μετά τη μεταρρύθμιση ταυ οικογενειακού δικαίου, η οποία συντελέσθηκε με το ν. 1329/1983 και εναρµόνισε τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα προς το άρθρο 4 παρ. 2 του Συντάγματος για την ισότητα των φύλων και προς το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγµατος για την προστασία της παιδικής ηλικίας.
Γονική μέριμνα και επιμέλεια
Ειδικότερα, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1510, 1511, 1512, 1513, 1514, 1526, 1518, 1519 ΑΚ, όπως ισχύουν μετά την αντικατάσταση τους, η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων, την ασκούν από κοινού και εξίσου και περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου, β) τη διοίκηση της περιουσίας του και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, δικαιοπραξία ή δίκη που αφορούν το πρόσωπο ή τη περιουσία του. Πρόκειται, δε, για δικαιώματα προσωποπαγή (αναπαλλοτρίωτα), που, όμως, την άσκησή τους, είναι δυνατόν να τη στερηθεί (ολικά ή μερικά) ο γονέας με δικαστική απόφαση. Η δε επιμέλεια του τέκνου, σύμφωνα με το άρθρο 1518 παρ. 1 ΑΚ, περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, την μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και το προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.
Στην περίπτωση διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, όταν ανατρέπονται πλέον οι συνθήκες της ζωής της οικογένειας, καταργείται ο συζυγικός οίκος και δημιουργείται χωριστή εγκατάσταση του καθενός από τους γονείς ανακύπτει το θέμα της διαµονής των ανηλίκων τέκνων πλησίον του πατέρα ή της μητέρας τους, ενώ οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα, εφόσον βέβαια είναι και οι δύο φορείς της (άρθρο 1513 εδ. α’ ΑΚ), εκτός από τις συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου ή την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του ή πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα (άρθρα 1513 εδ. β’ και 1516 εδ. α’ ΑΚ), τις οποίες ασκεί ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο κατόπιν (άτυπης) ενημέρωσης του άλλου γονέα (ΜΠρΘεσ 915 | 2022, ΝΟΜΟΣ – ΜΠρΠατρ 312/ 2022, αδημοσίευτη στο νομικό τύπο – Κ. Φουντεδάκη, Το δίκαιο των σχέσεων γονέων και παιδιών – Οι αλλαγές που επέφερε στον ΑΚ ο Ν. 4800/2021, εκδ. 2021, σελ. 32 επ.).
Συνακόλουθα, το νέο άρθρο 1513 ΑΚ αποκλίνει από το προισχυον δίκαιο, εισάγοντας τον κανόνα ότι η γονική μέριμνα, μετά τον χωρισμό των γονέων, συνεχίζει να συνασκείται από τους γονείς, όπως συμβαίνει και κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης ή του συμφώνου συμβίωσης των γονέων. Καθιερώνεται, δηλαδή, η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό των γονέων ως νόμιμο σύστηµα, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια του γάμου, ώστε να µην είναι υποχρεωμένοι πλέον οι γονείς να καταφύγουν στο δικαστήριο προκειμένου να ρυθμίσουν την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας. Το σύστηµα αυτό είναι υποχρεωτικό, με την έννοια ότι εφαρμόζεται αυτομάτως και εκ του νόμου, ακόμη κι όταν δεν συμφωνεί ο ένας γονέας ή δεν υπάρχει δικαστική απόφαση. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας είναι ius cogens και αφορά κατά πρώτο λόγο τις αποφάσεις που σχετίζονται με τη γονική μέριμνα, αλλά και τις πράξεις με τις οποίες εκτελούνται αυτές οι αποφάσεις.
Με τον όρο «εξακολουθούν» καταφάσκεται η αναγκαιότητα αδιατάραχτης και αδιάκοπης διαβίωσης του ανηλίκου υπό τις συνθήκες υπό τις οποίες ζούσε πριν από το χωρισμό των γονέων του και ιδίως αυτές που αφορούν τις μεθόδους και τη φιλοσοφία ανατροφής, διαπαιδαγώγησης, εκπαίδευσής του, τις επιλογές ως προς τις εξωσχολικές του δραστηριότητες, την ψυχαγωγία του και τις κοινωνικές του συναναστροφές, αφού η διάσταση, το διαζύγιο, η διακοπή της συμβίωσης ή η ακύρωση του γάμου των γονέων δεν πρέπει να μεταβάλλουν. τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας του ανηλίκου τέκνου, η οποία πρέπει να ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς, καθόσον βασικός σκοπός είναι η ψυχική υγεία του τέκνου, η οµαλή ένταξή του στο κοινωνικό περιβάλλον και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Με τον όρο «εξίσου» αποδίδεται η θεμελιώδης αρχή του οικογενειακού δικαίου, η οποία εισήχθη με το Ν. 1329/1983 και εναρμόνισε, στο θέμα αυτό, τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα προς τα άρθρα 4 παρ. 2 και 21 παρ. 1 του Συντάγματος περί της ισότιμης συμβολής και των δύο γονέων στην ανατροφή του τέκνου και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, η οποία είναι κοινωνικά ίσης αξίας και εξίσου σπουδαία, εκφράζοντας την αρχή της ισότητας των φύλων σε σχέση με το τέκνο, υλοποιώντας την παιδοκεντρική αντίληψη του νομοθέτη, αφού εκ προοιμίου αναθέτει τη φροντίδα του τέκνου και στους δύο γονείς και όχι στον έναν, ενώ με το ν. 4800/2021 εκπληρώθηκε η διεθνούς δικαίου υποχρέωση του ελληνικού κράτους βάσει του άρθρου 18 παρ. 1 εδ. α’ του ν. 2101/1992 – Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού και εναρμονίστηκε με το Ψήφισμα 2079/2015 του Συμβουλίου της Ευρώπης που συστήνει στα κράτη – μέλη να διασφαλίσουν αφενός μεν την ισότητα στα δικαιώματα των γονέων, άρα και των εν διαστάσει και διαζευγμένων γονέων, απέναντι στο τέκνο τους και αφετέρου την εναλλασσόμενη κατοικία του παιδιού μετά από διάσταση ή διαζύγιο των γονέων.
Βέβαια, με τον όρο «εξίσου» δεν εισάγεται ρύθμιση περί υποχρεωτικής ισόχρονης άσκησης της γονικής μέριμνας, αφού, εκτός του ότι αν αυτή ήταν η βούληση του νομοθέτη, θα το είχε προβλέψει ρητά στις περιπτώσεις διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, ενώ η ερμηνεία αυτή θα οδηγούσε στην υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας με επακόλουθο την υποχρεωτική εναλλασσόμενη κατοικία του ανηλίκου τέκνου η οποία ενίοτε μπορεί να αποβεί σε βάρος της ψυχοσυναισθηματικής ισορροπίας του (ΜΠρΘεσ 915/2022, ο.π. – ΜΠρΠατρ 312/ 2022, ο.π. – ΜΠρΠατρ 73/ 2022, ΝΟΜΟΣ – ΜΠρΑθ 5418 / 2021, ΝΟΜΟΣ – Ε. Κώνστα, Το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου και ο ρύθμιστικός του ρόλος μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, σελ. 1061 – Μ. Σταθόπουλος, Η νέα ρύθμιση της συνεπιμέλειας, ΕλλΔνη 2021, σελ. 966-967 – Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, τόμος 11, εκδ. 2021, σελ. 320 – Κ. Φουντεδάκη, ο..π., σελ. 33-34 – Α. Βαλτούδης, Συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη κατοικία στο νέο οικογενειακό δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, σελ. 1001).
Ωστόσο, υπό το νέο νομικό καθεστώς, αν οι γονείς συμφωνούν να παρεκκλίνουν από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας, δεν προσφεύγουν πια στο δικαστήριο, όπως χρειαζόταν υπό το προηγούμενο δίκαιο, αλλά μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα (άρθρο 1514 παρ. 1 του ΑΚ). Με βάση τη διάταξη του άρθρου 1514 του ΑΚ συνάγεται ότι σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων, η ρύθμιση της γονικής μέριμνας των ανηλίκων τέκνων γίνεται από το δικαστήριο, ενώ ως περιπτώσεις διαφωνίας αναφέρονται ενδεικτικά («ιδίως») οι περιπτώσεις που ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει στη γονική μέριμνα ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συµφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης, της, ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το σμφέρον του τέκνου.
Το δικαστήριο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκησή της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο (άρθρο 1514 παρ. 3 περ. α’ του ΑΚ). Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αρκεί, απλώς, η διαφωνία των γονέων, για να απονείμει ο δικαστής, κατά το υποκειμενικό περί δικαίου αίσθημα ή κατά τις αντιλήψεις που επικρατούν μέχρι σήμερα στη νομολογία, την αποκλειστική επιμέλεια του τέκνου στον έναν γονέα.
Πιο συγκεκριμένα, αν δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος, που εγκυμονεί κινδύνους για το τέκνο, όπως περίπτωση κακοποιητικού, ψυχικά διαταραγμένου ή παντελώς αδιάφορου γονέα ή επικίνδυνου για τη σωματική και ψυχική υγεία του τέκνου, ή αν δεν συντρέχει πραγματική αδυναμία άσκησης της συνεπιμέλειας από τον ένα γονέα λόγω της νόμιμης μετεγκατάστασης του ανήλικου τέκνου σε άλλη πόλη ή χώρα, δεν νοείται ανάθεση της αποκλειστικής επιµέλειας στον άλλον γονέα ή έστω κατανομή της επιμέλειας, που μόνο κατ΄ επίφαση θα επέτρεπε την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του παιδιού, όπως λ.χ. με την ανάθεση στον έναν γονέα μόνο των ζητημάτων υγείας του τέκνου (ΜΠρΠατρ 73/2022, ο.π. – ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – Α. Βαλτούδης, ο.π. σελ. 1002 και 1006).
Οι λόγοι για τους οποίους δεν μπορεί να λειτουργήσει η κοινή γονική µέριμνα μπορεί να είναι είτε ανυπαίτιοι για τον έναν ή και τους δύο γονείς πχ. διαφορετικές απόψεις σε θέματα ανατροφής, διαπαιδαγώγησης, θρησκευτικής παιδείας, μεγάλη απόσταση του τόπου διαμονής των δύο γονέων, έντονη επαγγελματική απασχόληση του ενός γονέα, μακροχρόνια απουσία του ενός γονέα για επαγγελματικούς ή άλλους λόγους, είτε υπαίτιοι λ.χ. χρησιμοποίηση της άσκησης της επιμέλειας ως πρόσχημα για την εκδήλωση αισθημάτων εκδίκησης του άλλου γονέα, για την απόσπαση αθέμιτης οικονομικής ωφέλειας σε βάρος του άλλου γονέα, ψευδείς καταγγελίες εγκλημάτων κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας του τέκνου, κλπ.
Αν διαπιστώνεται ότι οι σχέσεις των γονέων έχουν πλήρως αποδομηθεί και ότι αυτοί δεν πρόκειται να συνεργασθούν στο µέλλον προς το συμφέρον του παιδιού τους, το δικαστήριο θα πρέπει να αποφασίζει την κατανομή της άσκησης της επιµέλειας ή την αποκλειστική ανάθεσή της στον έναν γονέα, υπό την προυπόθεση ότι με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται αποτελεσματικότερα η αποφυγή συνέχών και γενικευμένων έριδων και συγκρούσεων μεταξύ των γονέων, ή κατά περίπτωση η καλύτερη φροντίδα του τέκνου προς το συμφέρον του, η προαγωγή του οποίου πρέπει να είναι το αξιολογικό κριτήριο για τη δικαστική ρύθμιση της γονικής μέριμνας (ΜΠρΑΘ 2574/2022, ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – Γ. Λέκκας, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον Αστικό Κώδικα, εκδ. 2021, σελ. 193-199).
Κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας.
Όπως προεκτέθηκε, με τη διάταξη του άρθρου 1514 παρ. 3 του ΑΚ το δικαστήριο, που αποφασίζει επί διαφωνίας των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, έχει ως δυνατότητα, ανάλογα µε την περίπτωση, να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας. Η κατανομή αυτή μπορεί να γίνει με λειτουργικό κριτήριο και να αφορά ορισμένες μόνο από τις εξουσίες της γονικής μέριμνας (λειτουργική κατανομή). Τρόπος λειτουργικής κατανομής συνιστά η ανάθεση ορισμένων λειτουργιών της (π.χ. επιμέλεια) στον ένα γονέα και των υπολοίπων (διοίκηση, περιουσία, εκπροσώπηση) στον άλλο ή στην από κοινού άσκηση. Στο πλαίσιο της λειτουργικής κατανομής το δικαστήριο μπορεί να κατανείμει μεταξύ των γονέων μόνο ορισμένες πτυχές της επιμέλειας του προσώπου του παιδιού (λ.χ. σχολική επίβλεψη, θέματα υγείας, εκπαίδευσης, δραστηριοτήτων). Κατά τα λοιπά για την επιμέλεια και τις λοιπές εξουσίες της γονικής μέριμνας ισχύει ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας κατ΄ άρθρο 1513 εδ. α’ του ΑΚ και το δικαστήριο δεν χρειάζεται να αποφασίσει σχετικά.
Ένας άλλος τρόπος κατανομής της γονικής μέριμνας, που συνιστά και αυτός κατά βάση παρέκκλιση απ’ τον κανόνα της από κοινού άσκησης της επιμέλειας, όπως όλες οι περιπτώσεις που ορίζονται στην 1514 παρ. 2 του ΑΚ, είναι η χρονική κατανομή της άσκησης της επιμέλειας ή εναλλασσόμενη άσκηση όλων των εκφάνσεων της γονικής΄ μέριµνας ή της επιμέλειας ειδικότερα. Ο τρόπος αυτός κατανομής της άσκησης της επιμέλειας εξασφαλίζει την από κοινού συμμετοχή των γονέων στην άσκησή της και την ισόρροπη ανάπτυξη του τέκνου, που γίνεται δέκτης των διαφορετικών αντιλήψεων και τρόπων σκέψης των γονέων του, ενδέχεται όμως να δηµιουργήσει και συνεχείς εντάσεις και τριβές μεταξύ των γονέων, καθόσον η εναλλασσόμενη ανατροφή απαιτεί μια πραγματική συνεργασία μεταξύ τους στις επιλογές και στη διαχείριση του ανηλίκου κατά τρόπο παραγωγικό. Η χρονική κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας πρέπει να αντιµετωπίζεται με προσοχή, καθώς έχει τα ίδια μειονεκτήματα με την εναλλασσόµενη διαμονή του τέκνου και μπορεί επιπλέον να εκθέσει το ανήλικο σε γονεϊκές επιλογές εκ διαμέτρου διαφορετικές, ενώ υπάρχει ακόµα μεγαλύτερος κίνδυνος ο ένας γονέας να επιχειρεί να αναιρέσει τις επιλογές του άλλου, με αυτονόητα κακή επίπτωση στο παιδί. Για να λειτουργήσει, δηλαδή, αποτελεσματικά η χρονικά κατανεμημένη γονική μέριμνα ή επιμέλεια μεταξύ των δύο γονέων απαιτείται η στοιχειώδης δυνατότητα συνεννόησης, κατανόησης και εμπιστοσύνης μεταξύ τους και η’ λύση των διαφορών τους µε καταφυγή πρωτίστως στη διαμεσολάβηση και ως έσχατο μέσο στα δικαστήρια.
Επιχείρηµα υπέρ της μη υποχρεωτικής ίσης χρονικής κατανοµής της γονικής μέριμνας και άρα υποχρεωτικής εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου τέκνου, αντλείται και από την διάταξη του άρθρου 1520 του ΑΚ, με την οποία θεσπίζεται δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση, του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, της κατά το δυνατόν ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται τόσο η φυσική παρουσία και επαφή αυτού με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του, ο δε χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/ 3) του συνολικού χρόνου επικοινωνίας, ενώ παρέχεται και η δυνατότητα καθορισμού µικρότερου ή μεγαλύτερου χρόνου.
Και τούτο, διότι, στην περίπτωση της υποχρεωτικής ίσης χρονικής κατανομής της γονικής μέριμνας και άρα εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου τέκνου, ή ως άνω ρύθμιση του 1520 ΑΚ καθίσταται αλυσιτελής, αφού ο σκοπός της που καταταγεί στην αποφυγή συναισθηματικής και ψυχικής αποξένωσης του τέκνου από τον γονέα και της ανισορροπίας στον χρόνο της παρουσίας του, επαρκώς θα εξυπηρετούνταν από την ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας. και άρα εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου τέκνου (ΜΠρΑθ, 2574/2022, ο.π. – ΜΠρΘεσ 915/2022, ο.π. – ΜΠρΑθ 5418/2021, ο.π. – ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – Κ. Φουντεδάκη, ο.π. σελ. 53 – Γ. Λέκκας, ο.π., σελ. 224-233).
Αν η άσκηση της γονικής μέριμνας μοιραστεί ανάμεσα στους γονείς, λόγω διάστασής τους, ο γονέας στον οποίο έχει ανατεθεί η επιμέλεια αποφασίζει μόνος του για τα καθημερινά θέματα του τέκνου, δεν μπορεί, όμως, κατ’ άρθρο 1519 του ΑΚ να αποφασίζει μόνος του για θέματα που επηρεάζουν καίρια τη ζωή του τέκνου, ήτοι για την ονοματοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευμα, για σημαντικά ζητήματα της υγείας του, καθώς και για ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του, για τα οποία απαιτείται κοινή απόφαση των γονέων, διότι η κρίση για σημαντικά ζητήματα παραμένει στο πυρήνα της γονικής μέριμνας, που εν προκειμένω ανήκει και στους δύο (ΜΠρΖακ 85/2021, ΝΟΜΟΣ – Α. Βαλτούδης, ο.π. σελ. 1004).
Επίσης, πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ της χρονικής κατανομής της άσκησης της επιμέλειας μεταξύ των γονέων και της εναλλασσόμενης διαμονής (κατοικίας) του τέκνου. Η πρώτη συνιστά μορφή κατανομής της άσκησης της γονικής μέριμνας κατά την οποία οι γονείς ασκούν εναλλάξ τη γονική μέριμνα με περιοδικότητα και συνεπάγεται ότι το ανήλικο τέκνο έχει εναλλασσόμενη κατοικία στον τόπο της κατοικίας του γονέα του, ο οποίος στο πλαίσιο αυτό ασκεί μόνος του κάθε φορά τις πράξεις επιμέλειας του παιδιού για όλα τα θέματα, με εξαίρεση εκείνα που αφορούν στον πυρήνα κατ’ άρθρο 1519 & 1 του ΑΚ. Αντιθέτως, η εναλλασσόμενη διαμονή µπορεί να διαταχθεί από το δικαστήριο αυτοτελώς, χωρίς την κατανομή της άσκησης της επιμέλειας, οπότε οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του ανήλικου τέκνου (συνεπιμέλεια) σύμφωνα με τον κανόνα της διάταξης του άρθρου 1513 εδ. α’ του ΑΚ, με εξαίρεση μόνο εκείνες τις πράξεις επιμέλειας κατ΄ άρθρα 1513 εδ. β’ και 15163; εδ. α’ του ΑΚ, που μπορεί να επιχειρεί κάθε φορά μόνος του ο γονέας με τον οποίο διαμένει εκ περιτροπής το παιδί. Έτσι, με τον κανόνα της διάταξης του άρθρου 1513 του ΑΚ αποσυνδέεται ο τόπος διαμονής του τέκνου από την άσκηση της επιµέλειας. Συνεπώς, το ανήλικο μπορεί να διαμένει με τον έναν γονέα και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού, με εξαίρεση τις πράξεις της επιμέλειας του άρθρου 1513 εδ. β’ του ΑΚ, και επίσης το τέκνο να διαμένει εναλλακτικά και με τους δύο γονείς και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού ή ακόµα και από τον έναν γονέα.
Το δικαστήριο στο πλαίσιο της δυνατότητας που έχει, κατ΄ άρθρο 1513 παρ. 3 του ΑΚ, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της γονικής μέριμνας στα κατ’ ιδίαν θέματα, μπορεί εφόσον µε τον τρόπο αυτό προάγεται το συμφέρον του συγκεκριμένου τέκνου, να αποφασίσει ως τόπο διαμονής του εναλλασσόμενα τον τόπο κατοικίας καθενός από τους γονείς του (εναλλασσόμενη κατοικία), με την οποία κατοχυρώνεται μία καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στους γονείς, στη φροντίδα και ανατροφή του τέκνου, προσφέροντας στο ανήλικο τη δυνατότητα να διαβιεί στην καθημερινή ζωή του τόσο με τον πατέρα του όσο και με τη μητέρα του, έχοντας δηλαδή το ανήλικο δύο λειτουργικά κατοικίες.
Εάν τούτο δεν προάγει το συμφέρον του ανηλίκου (λ.χ. επειδή οι γονείς ζουν σε διαφορετική πόλη ή σε μεγάλη απόσταση ο ένας από τον άλλο, το τέκνο δεν είναι εξοικειωμένο με τον έναν γονέα, ο ένας γονέας ζει μακριά από το κέντρο των σχολικών, εξωσχολικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων του) συµπληρωματικό πυλώνα της από κοινού άσκησης της επιμέλειας του τέκνου από τους γονείς του αποτελεί η ενίσχυση του δικαιώματος της επικοινωνίας με το τέκνο του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει, ώστε να δημιουργούνται οι προύποθέσεις για την ενίσχυση των δεσμών του ανηλίκου και με τους δύο γονείς του και την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο στην ανατροφή και φροντίδα του.
Περαιτέρω, εναλλασσόμενη διαμονή, όπως και η χρονική κατανομή, δεν σημαίνει απαραίτητα και ισόχρονη, δηλαδή ισοκατανομή του χρόνου διαμονής με τον κάθε γονέα, αλλά πρέπει να προσδιορίζεται με βάση το συμφέρον του συγκεκριμένου εκάστοτε ανήλικου τέκνου, το οποίο δεν προκύπτει γενικώς με μόνη τη διαπίστωση ότι είναι γενικώς προς το συμφέρον του να μεγαλώνει και με τους δύο γονείς, αλλά πρέπει να διαπιστώνεται στη συγκεκριμένη εκάστοτε περίπτωση ότι το ανήλικο περνά ευχάριστα και σημαντικά και με τους δύο γονείς του, ανεξάρτητα από τις μεταξύ τους διαφωνίες. Αντίθετα, η εναλλασσόμενη κατοικία δεν προάγει το συμφέρον του τέκνου στις περιπτώσεις που το ίδιο το παιδί δεν την επιθυμεί (ΜΕφΠειρ 298/2021, ΕλλΔνη 2021, σελ. 1188 – ΜΠρΘεσ 915/2022, ο.π. -. ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – ΜΠρΠατρ 73/2022, ο.π. – Ε. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο ΙΙ, εκδ. 2021, σελ. 317 – Γ. Λέκκας, ο.π., σελ. 224-233 – Ε. Κώνστα, ο.π., σελ. 1063 – Γ. Βαλμαντώνης, Εναλλασσόμενη κατοικία τέκνου, Εισήγηση στο Επιμορφωτικό Σεμινάριο στην ΕΣΔΙ).
Δηλαδή, από τα προαναφερόµενα συνάγεται ότι με το ν. 4800/2021 ορίστηκαν δύο μορφές συνεπιμέλειας, ήτοι η νομική συνεπιµέλεια και η φυσική συνεπιµέλεια ή εναλλασσόμενη κατοικία. Η νομική συνεπιμέλεια περιλαμβάνει τη συναπόφαση των γονέων σε σημαντικά θέματα των παιδιών τους αλλά δεν χαρακτηρίζεται από την ισόχρονη παρουσία και των δύο – γονέων, καθόσον περιορίζει τη μόνιµη διαμονή του παιδιού στον ένα γονέα, ενώ η φυσική συνεπιμέλεια (ή εναλλασσόμενη κατοικία) προβλέπει τη διατήρηση στενών σχέσεων του τέκνου με τους δύο γονείς και το μοίρασμα του χρόνου διαµονής του με το γονέα που έχει δευτερεύοντα ρόλο στην ανατροφή του. Ο ν. 4800/2021 δεν κάνει ρητή μνεία για τη χρονική κατανομή στην άσκηση της γονικής μέριμνας, εκτός από το µαχητό τεκμήριο επικοινωνίας του 1/ 3 του συνολικού χρόνου του τέκνου, αφήνοντας στο δικαστήριο, σε περίπτωση που δεν υπάρχει συμφωνία των διαδίκων, τη δυνατότητα να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων διατάσσοντας και τη χρονική κατανομή αυτής (ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – ΜΠρΧαν 152/2021, ΝΟΜΟΣ).
Σε πραγματικό – βιωματικό όμως επίπεδο και προκειμένου να διασφαλιστεί το συμφέρον του τέκνου για να εφαρμοστεί η συνεπιμέλεια, πρέπει αφενός να υπάρχουν κοντινοί τόποι διαμονής των γονέων, ώστε να εξασφαλίζεται η εύκολη και ασφαλής πρόσβαση του παιδιού και στις δύο χωριστές κατοικίες και από αυτές στο σχολείο και τις λοιπές δραστηριότητες του, αφετέρου να τηρούν οι γονείς μεταξύ τους καλές και αρμονικές σχέσεις, ή έστω να διασφαλίζεται ανεκτό επίπεδο συνεννόησης, έτσι ώστε η παράλληλη ύπαρξη δύο κέντρων ζωής του τέκνου να μην αναστατώνει και απορρυθμίζει τη ζωή του, ούτε να δημιουργεί σε αυτό ανασφάλεια και ψυχολογική επιβάρυνση, όπως θα συμβαίνει αν βιώνει κλίµα συνεχών εντάσεων και τριβών µεταξύ των γονέων του, καθόσον η εναλλασσόμενη ανατροφή απαιτεί κλίμα συνεννόησης και συνεργασίας μεταξύ των γονέων στις επιλογές και στη διαχείριση του ανήλικου κατά τρόπο παραγωγικό (ΜΠρΘεσ 5482/2022, ΝΟΜΟΣ – ΜΠρΠατρ 312/2022, ο.π. – ΜΠρΧαν 152/2021, ο.π.). Ως κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων του τέκνου και της προσφυγής τους στο δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της άσκησής της είναι το αληθινό συμφέρον του τέκνου, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε μια ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα.
Για την εξειδίκευση της αόριστης αυτής νομικής έννοιας δεν παρέχονται από το νομοθέτη εκ των προτέρων προσδιόριστικά στοιχεία πέραν από το επιβαλλόμενο στο δικαστή καθήκον να σεβαστεί την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσιακής – οικονομικής κατάστασής τους. Η μικρή ηλικία του ανηλίκου τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο κατά νόμο στοιχείο για τον προσδιορισµό του συμφέροντος του ανηλίκου αναφορικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας στον ένα ή τον άλλο από τους γονείς του, γιατί η άποψη ότι η γονική µέριμνα του μικρής ηλικίας τέκνου πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα του λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαίτερων περιποιήσεων, εξακολουθεί να ισχύει, κατά τις νεότερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες μόνο για την νηπιακή ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα, ενώ για το μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στην όλη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου.
Στην δικαστική, συνεπώς, κρίση καταλείπεται ευρύ πεδίο ώστε, αφού ληφθούν υπόψη, όλες οι σχέσεις και οι περιστάσεις, να καταλήξει σε ρύθμιση τέτοια, που να εξυπηρετείται καλύτερα το συμφέρον του ανηλίκου τέκνου. Κρίσιμα προς τούτο στοιχεία είναι, μεταξύ άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του τέκνου και οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με τους γονείς και τυχόν αδελφούς του. Για το σκοπό αυτό λαμβάνεται υπόψη η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα και συνεκτιμώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονομική κατάσταση τούτων. Επίσης, οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στο πλαίσιο της λογικής και ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισµού του συµφέροντος του τέκνου.
Τούτο ισχύει ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα των γονέων ως προς το διαζύγιο ή τη διακοπή της έγγαμης ουμβίωσης, εκτός εάν η συμπεριφορά του υπαίτιου έχει επιδράσει και στην άοκηση της γονικής µέριμνας – επιμέλειας, ώστε να ανακύπτει αντίθεση στο συμφέρον του τέκνου, λόγω της έκτασης και της βαρύτητας της συμπεριφοράς του αυτής, δηλωτικής της δομής του χαρακτήρα του και της εν γένει προσωπικότητάς του, έτσι, ώστε, και έναντι του τέκνου να αναμένεται από αυτόν η τήρηση της ίδιας συµπεριφοράς. Το συμφέρον του τέκνου λαμβάνεται υπό ευρεία έννοια, προς διαπίστωση δε της συνδρομής του εξετάζονται πάντα τα επωφελή και πρόσφορο για τον ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις.
Ουσιώδους σημασίας είναι και η επισημαινόμενη στο νόμο ύπαρξη ιδιαίτερου δεσμού του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του και η περί αυτού ρητώς εκφραζόμενη προτίμηση του, την οποία συνεκτιμά το δικαστήριο ύστερα και από τη στάθμιση του βαθμού της ωριμότητας του. Με δεδομένη την ύπαρξη του εν λόγω δεσμού του τέκνου προς το συγκεκριμένο γονέα, αυτός θεωρείται ότι έχει τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης διαπαιδαγώγησης προς όφελος του ανηλίκου και επομένως ότι είναι ο πλέον κατάλληλος για την επιμέλεια του, όμως υπό την αυτονόητη προυπόθεση ότι ο ιδιαίτερος αυτός δεσμός τού τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του έχει αναπτυχθεί φυσιολογικά και αβίαστα ως ψυχική στάση, η οποία είναι προϊόν της ελεύθερης και ανεπηρέαστης επιλογής του ανηλίκου, που έχει τη στοιχειώδη ικανότητα διάκρισης.
Πρέπει δε να λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη ότι ο ανήλικος, που έχει ακόμη ατελή την ψυχοπνευματική ανάπτυξη και την προσωπικότητά του υπό διαμόρφωση, υπόκειται ευχερώς σε επιδράσεις και υποβολές των γονέων ή άλλων, οι οποίες, έστω και χωρίς επίγνωση γενόμενες, οδηγούν ασφαλώς στο σχηματισμό της μονομερούς διαµόρφωσης και προτίμησης προς τον-ένα από τους γονείς, οπότε η προτίμηση του δεν εξυπηρετεί πάντοτε και το αληθές ουμφέρον του (ΑΠ 1186/2021, ΝΟΜΟΣ – ΑΠ 1016/2019, ΝΟΜΟΣ – ΜΕφΠειρ 298/2021, ο.π. – ΜΕφΔωδ 31/2021, ΝΟΜΟΣ) (ΜΠρΧαν 272/2022)
Διαβάστε επίσης: Συνεπιμέλεια και εφαρμογή του συστήματος της εναλλασσόμενης κατοικίας [ΜΠΑ 9398/2022]
Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με την υπόθεσή σας, επικοινωνήστε μαζί μας και εξειδικευμένοι δικηγόροι με εμπειρία, θα αναλάβουν να σας παρέχουν τις κατάλληλες νομικές συμβουλές. Δικηγορικά γραφεία στην Αθήνα και την Καβάλα. Δυνατότητα απομακρυσμένου ραντεβού. Παράσταση σε όλη την Ελλάδα.