Ανήλικοι, στους οποίους μπορεί να επιβληθεί κάποιου είδους ποινή ή μέτρο θεωρούνται κατά το ποινικό δίκαιο όσοι είναι από 12 έως 18 ετών. Ποινικά αδικήματα που τελούνται από παιδιά κάτω των 12 ετών παραμένουν ατιμώρητα.

Περαιτέρω, οι ανήλικοι χωρίζονται σε 2 κατηγορίες, α) αυτούς από 12 έως 15 ετών και β) αυτούς από 15 έως 18 ετών.

Στην πρώτη κατηγορία (12-15) επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ενώ στη δεύτερη (15-18) μπορεί να επιβληθεί εκτός από αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα και ο εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Τα αναμορφωτικά μέτρα, ανάλογα τη βαρύτητα του αδικήματος και το βαθμό ανάπτυξης του ανηλίκου, μπορεί να είναι από μια απλή επίπληξη έως και η αφαίρεση της επιμέλειας από τους γονείς.

Τα θεραπευτικά μέτρα μπορεί να είναι επίσης η υποχρεωτική παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος έως και η ανάθεση της επιμέλειας σε ανάδοχη οικογένεια ή επιμελητή ανηλίκων. Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μπορεί να επιβληθεί σε περίπτωση που ο ανήλικος τελέσει κακούργημα.

Ο ανήλικος ύποπτος ή κατηγορούμενος απολαμβάνει αυξημένη προστασία από το νόμο με διευρυμένα δικαιώματα καθ’ όλη την ποινική διαδικασία. Έχει δικαίωμα συνδρομής σε όλα τα στάδια της ποινικής δίωξης τόσο από δικηγόρο όσο και από τον ασκούντα την επιμέλεια του.

Η επικοινωνία του ανηλίκου και του δικηγόρου του είναι απόρρητη και πραγματοποιείται με συναντήσεις, αλληλογραφία, τηλεφωνικές συνομιλίες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οποιονδήποτε άλλον νόμιμο τρόπο.

Η συνδρομή από δικηγόρο περιλαμβάνει τα εξής:

α) δικαίωμα κατ’ ιδίαν συνάντησης και επικοινωνίας του ανηλίκου με τον δικηγόρο που τον εκπροσωπεί, πριν από την εξέτασή του από τις διωκτικές, εισαγγελικές ή δικαστικές αρχές,

β) την παράσταση του δικηγόρου κατά τη διάρκεια της εξέτασης του ανηλίκου από τις παραπάνω αρχές με ουσιαστική συμμετοχή αυτού κατά τη διάρκεια της εξέτασης,

γ) την παράσταση του δικηγόρου κατά τις ακόλουθες ανακριτικές πράξεις ή πράξεις συλλογής αποδεικτικών στοιχείων:

i) προσέλευση προσώπων για αναγνώριση,

ii) κατ’ αντιπαράσταση εξετάσεις,

iii) αναπαραστάσεις του εγκλήματος.

Επιπλέον, ανήλικος που είναι ύποπτος ή κατηγορούμενος για την τέλεση αξιόποινης πράξης, αξιολογείται υποχρεωτικά από την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής.

Η ατομική αξιολόγηση συνίσταται στη συγκέντρωση πληροφοριών, οι οποίες αποτελούν το περιεχόμενο σχετικής έκθεσης κοινωνικής έρευνας, αναφορικά με την προσωπικότητα, το οικονομικό, κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, καθώς και την ψυχική, σωματική και διανοητική κατάσταση του ανηλίκου.

Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί ότι ευθύνη μπορεί να γεννηθεί και σε αυτούς που έχουν την επιμέλεια του ανηλίκου όταν το τελευταίο είναι κάτω των 15 ετών (παραμέληση εποπτείας ανηλίκου 360ΠΚ)

Τέλος, ο ανήλικος μπορεί να είναι και θύμα εγκληματικής δραστηριότητας (πορνογραφία ανηλίκων, γενετήσιες πράξεις με ή σε βάρος ανηλίκων, μαστροπεία κλπ).

Σε αυτές τις περιπτώσεις ο γονέας που έχει την επιμέλεια ή ακόμη και αυτός που έχει μόνο τη γονική μέριμνα μπορεί και πρέπει με δικές του ενέργειες να ξεκινήσει την ποινική δίωξη υποβάλλοντας μήνυση εξ ονόματι του ανηλίκου ή απλώς κάνοντας αναφορά της παράνομης δραστηριότητας στον Εισαγγελέα ανηλίκων ή στην Υποδιεύθυνση Προστασίας Ανηλίκων της ΓΑΔΑ.

Τέλος υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις δίκες και στην δίωξη ανηλίκων σε σχέση με τους ενήλικες, οι σημαντικότερες των οποίων είναι:

1) Την ποινική δίωξη ασκεί Ειδικός Εισαγγελέας Πρωτοδικών (ανηλίκων) ή ο αναπληρωτής του (αφορά τα Πρωτοδικεία Αθηνών, Πειραιώς, Θεσσαλονίκης και Πατρών) (άρθρο 27 παρ.1 ΚΠΔ)
2) Την ανάκριση των ανηλίκων, όπου απαιτείται, την διενεργεί Ειδικός Ανακριτής ανηλίκων (άρθρο 31 παρ. 2 ΚΠΔ), ο οποίος αναθέτει τη συλλογή πληροφοριών σε Επιμελητή ανηλίκων (239 παρ.2 εδ.γ ΚΠΔ)
3) Δεν εφαρμόζεται αυτόφωρη διαδικασία στα εγκλήματα που τελούν οι ανήλικοι (242 παρ.3 ΚΠΔ)
4) Ο ανήλικος για την υποστήριξη της κατηγορίας παρίσταται στην ποινική διαδικασία με τον νόμιμο κατά τον Αστικό Κώδικα αντιπρόσωπό του, ο οποίος υποστηρίζει για λογαριασμό του (ανηλίκου) την κατηγορία (82 παρ.2 ΚΠΔ).
5) Το Δικαστήριο Ανηλίκων δεν επιβάλλει ποινές αλλά αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, τα οποία έχουν προστατευτικό και καθοδηγητικό χαρακτήρα (122, 123 ΠΚ) και σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις επιβάλλεται η ποινή του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (127,54 ΠΚ)
6) Τα Δικαστήρια Ανηλίκων συνεδριάζουν κεκλεισμένων των θυρών (329 παρ.2 ΚΠΔ)
7) Αν το Δικαστήριο κρίνει ότι ο ανήλικος τέλεσε αξιόποινη πράξη, η μεταχείρισή του καθορίζεται με βάση τις ανάγκες και το συμφέρον του ανηλίκου και της κοινωνίας, στοιχεία που διαπιστώνονται με τη βοήθεια της κοινωνικής έρευνας που διεξάγει επιμελητής ανηλίκων (άρθρο 8 του ΠΔ 49/1979) στους ενήλικες εφαρμόζεται το άρθρο 79 ΠΚ περί επιμέτρησης ποινής.
8) Στο ποινικό μητρώο εγγράφονται μόνο οι αποφάσεις που επιβάλλεται περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (άρθρο 569 ΠΚ αρ.2 ββ ΚΠΔ)
9) Για τους ανηλίκους ως περιοριστικοί όροι είναι δυνατό να διατάσσονται ένα ή περισσότερα από τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται στις περιπτώσεις α έως ια του άρθρου 122 ΠΚ. Σε περίπτωση παραβίασης των όρων αυτών είναι δυνατή η αντικατάστασή τους με το μέτρο της περίπτωσης ιβ` της παρ. 1 του άρθρου 122 του ΠΚ.
10) Προσωρινή κράτηση μπορεί να επιβληθεί μόνο για ανήλικο που έχει συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του, εφόσον κατηγορείται για πράξη από τις αναφερόμενες στο άρθρο 127 ΠΚ. Η προσωρινή κράτηση δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει τους 6 μήνες. Η παραβίαση των περιοριστικών όρων που έχουν επιβληθεί στον ανήλικο δεν επιτρέπεται να οδηγήσει από μόνη της σε προσωρινή κράτηση. Το ένταλμα προσωρινής κράτησης πρέπει να περιέχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία από την οποία να προκύπτει γιατί τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται στη συγκεκριμένη περίπτωση επαρκή, λαμβανομένων κατά περίπτωση υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της προσωπικότητας του ανηλίκου ( 287 εδ.γ ΚΠΔ). πηγή lawspot,nb.org